Fake news als goed voorbeeld

 
Ik ben communicatieprofessional voor organisaties als de overheid en onderzoeksinstellingen. En ik vind het vreselijk om te merken dat de waardevolle informatie die door mijn opdracht-
gevers wordt verkregen door onderzoek zo moeilijk landt in de samenleving. Het voelt onrecht-vaardig dat stukjes over het gevaar van vaccinaties of dat honing veel gezonder is dan suiker zomaar wel aankomen en voor waar worden aangezien. Hoe komt dat toch? En kunnen we leren van fake news in plaats van onze neus er voor op te halen?
 
Om met fake news te kunnen concurreren moeten we eens kijken naar de mechanismen erachter. 
Er zijn een aantal beïnvloedingstechnieken die worden toegepast in de fake news wereld: 

• Verspreiden door astroturfing. Organisaties verspreiden nieuws via nep accounts, blogs
  en fora onder de naam van een zogenaamd onpartijdig iemand. Zo lijkt een mening of instelling op een organische manier veel bijval te krijgen. En dan zal het wel goed of waar zijn. 
• Hoe groter de leugen hoe geloofwaardiger. Het idee is dat je iets bedenkt dat zo ongeloofwaardig en groot is dat mensen vanzelf denken “dit is zo gek, kun je niet verzinnen”. En dan ervan uitgaan dat je de waarheid spreekt.
• Bewijsvoering. Nepnieuws wordt vaak ondersteund door testimonials en statistieken. Vaak zijn de testimonials van niet bestaande of niet relevante personen en gaan de statistieken over iets anders. Niemand die het in de gaten heeft.

 
Deze beïnvloedingstechnieken zijn alleen maar zo effectief omdat wij mensen doen aan hokjesdenken (implicit bias) en omdat we ons eigen gelijk graag bevestigd zien (confirmation bias). Hoe dat werkt? We plaatsen niet alleen anderen in een hokje, maar ook onszelf. We vinden automatisch mensen uit onze eigen hokje geloofwaardig. Als mensen uit ons hokje een bericht delen gaan we ervan uit dat het een waar bericht is. Bovendien zien we graag ons eigen ‘beperkte’ wereldbeeld bevestigd. We zoeken naar nieuws dat ons het gevoel geeft dat we gelijk hebben. Dat gebeurt zelfs wanneer je een rare bult hebt en je gaat googlen wat het is omdat je bang bent dat je iets ernstigs hebt. Ik durf te wedden dat iedereen weleens iets heeft gevonden en dacht, deze bult betekent het einde. Dat is een vorm van confirmation bias.
 
Kunnen we met deze kennis op zak echt waardevolle informatie gaan delen en viral laten gaan? Ik denk het wel. Maar ik denk ook dat je als onderzoeker dan tegen je gevoel in moet durven handelen. Want bijvoorbeeld complexe materie platslaan tot een hapklare sound bite die bijna te mooi is om waar te zijn is niet wat we gewend zijn. Of een uitgebreid plan maken voor een doeltreffende verspreiding van een onderzoek en daarbij collega’s en stakeholders betrekken (vrij geïnspireerd op astroturfing). Of het organiseren van bewijsvoering met quotes en grafiekjes. Dat voelt dubbelop als je weet dat je gelijk hebt. Voor de duidelijkheid: ik pleit er niet voor om te rommelen met het uiteindelijke onderzoek. Maar je kunt wel in de broodkruimels van korte berichten op social media die leiden naar een complete publicatie de lezer wat meer kietelen. We moeten er natuurlijk voor waken dat we zelf door de honger naar rechtvaardigheid niet de waarheid gaan verdraaien.
 
Lees meer over onze training ‘Vergroot je impact met communicatie’.